top of page
Indice.jpg

MONFORTE DE LEMOS

Emblema Rozavales10-WEB.jpg
Escudo Monforte.jpg
Emblema Rozavales-5.jpg

ROZAVALES - EL RONCESVALLES GALLEGO

SANTA MARÍA DE ROZAVALES

(ROZABALES)

(Última actualización: 24-04-2024)

NOMBRE OFICIAL
Empiezo con una aclaración sobre el nombre del topónimo.
El nombre oficial actual y también el más antiguo es ROZAVALES,
 
pero ha habido épocas y hay muchas referencias en Internet que escriben Rozabales.
La Iglesia y la parroquia eclesiástica tienen el nombre de Santa María de Rozavales.
UBICACIÓN
La parroquia civil de Rozavales (Rozabales) pertenece al municipio de Monforte de Lemos. A 1 de Enero de 2019 tenía una población de 29 habitantes distribuidos  en nueve lugares (A Fonte, A Infesta, Cacabelos, Costaneiro, Penedo, Rozavales, Rubín, Salgueiros y Salvadur). Es la típica feligresía del interior de la provincia de Lugo constituida por un reducido vecindario y un típico modelo bajomedieval de distribución de la población, que
parece haber surgido de la mano de la fundación de su iglesia parroquial
como centro aglutinador de una comunidad de fieles cristianos (feligresía) dirigidos por un “cura de almas” o párroco (parroquia)
bajo patrocinio real y eclesiástico
con la finalidad de cristianizar el lugar al mismo tiempo que se impulsaba el asentamiento de población en el territorio y su explotación.

Ubicación: 42°29′15″N  /  7°24′47″O

Código Postal: 27413
Rozavales en España-web.jpg
Rozavales en Galicia-WEB.jpg
Rozavales-Monforte-WEB.jpg
Mapa de Rozavales-2-WEB.jpg

La documentación consultada, sugiere que se originó en la Edad Media a partir de una población autóctona muy anterior. Topónimos como "Gangueira” o “Rubín” parecen indicar una posible “urbanización” del lugar en época romana a partir de un asentamiento humano mucho más  antiguo. Otros lugares como "Castro”, “Subcastro”, “Outeiro” o “Seara”, parecen sugerir un posible pasado minero de la feligresía y hacer referencia a la época prehistórica de la Edad de los Metales con la llegada de pueblos megalíticos y celtas a la búsqueda de metales y tierras en las que asentarse.

Está documentada, la existencia en la parroquia de un castro dominante "O Castrelado" en la Sierra de Salvadur"

y las Peñas de Santa Lucía parecen haber sido un lugar de culto pagano y también un pequeño castro,

existiendo en sus proximidades una posible mámoa.

Ciertos toponímicos como “Camino público”, “Camino da Costa”, ”Carreiroa”, “Carril”, “Encrucillada”, “Entre caminos”, “Porto”, “Rotea” o “Travesa” que en relación con la feligresía figuran en el Catastro de Ensenada, indican que

la feligresía contaba con una red de caminos que debieron desempeñar un papel importante en épocas anteriores,

además está próxima al lugar en que se encontraba la barca para cruzar el río Sil.

Como veremos a lo largo de esta página WEB, está documentada:

la existencia de un hospital en la feligresía,

la presencia en la feligresía de los monjes del Hospital de Roncesvalles (Orden de Roncesvalles)

y de la Orden de Santiago (Encomienda de la Barra),

una de cuyas misiones era vigilar las vías de comunicación y a los que transitaban por ellas.

Todos estos documentos confirman que ROZAVALES se encontraba en una de las rutas utilizada por los peregrinos a Compostela.

"A aldea que eu vexo"

Se tí vas á miña aldea,
podes vela moi fermosa
ou atopála moi fea;
e non te podo xulgar,
porque eu vexo outra aldea.
Estás a ver a paisaxe
e todo o que a rodea.
Vexo a mesma paisaxe,
pero estou vendo outra aldea.
A aldea dunha infancia
que, un día, deixei nela.
Non quixo irse conmigo,
quixo quedarse na aldea.
Naquela miña aldeiña!
Miña aldeiña pequena!
A aldea dunha infancia
que foi morrendo con ela.
Infancia que eu recordo,
recordando ó meu lugar,
recordando aquela aldea.
No te podo eu xulgar,
porque estou vendo outra aldea!
A aldea dunha infancia
que foi morrendo con ela!

Antonio Lois Pérez

Ïndice Rozavales
Nombre Oficial
Ubicación de Rozavales
Ruta medieval
ROZAVALES EN UNA RUTA MEDIEVAL DEL VINO

En varios documentos medievales procedentes de los archivos de los monasterios de San Vicente del Pino (en Monforte) y de Montederramo se comprueba que, las riberas de Val do Frade y O Ibedo pertenecían al monasterio de Montederramo y viñas de la Ribeira de Os Lagares pertenecían a San Vicente. Los vinos elaborados se transportaron a los citados monasterios, a Montederramo pasando por la parroquia de Torbeo después de cruzar el Sil en barcas desde Barxa a la Cubela y a San Vicente pasando por la parroquia de Rozavales.

Cesión iglesia francesa
Roncesvalles
Apuntes Roncesvalles
Cesión al Hospital de Roncesvalles
DE RONCESVALLES PARA ROZAVALES
BREVES NOTAS SOBRE RONCESVALLES

Confirma-se que desde o século X chegaram peregrinos de fora dos Pirenéus a Compostela.

A fundação e o desenvolvimento de Roncesvalles estão diretamente ligados ao Caminho de Santiago.

Santa María de Roncesvalles foi o hospital e centro de atendimento mais emblemático de todo o Caminho de Santiago e, junto com Roma, Jerusalém e Compostela, foi um dos lugares mais significativos para os peregrinos cristãos.

O Codex Calixtinus foi escrito em meados do século XII e no Livro V são descritas as principais rotas que cruzavam a França: o Turonense originário de Tours, o Lemovicense começando em Limoges, o Podense começando em Le Puy e o Toulouse aquele que ligava em Tolosa com a estrada para Roma. Os três primeiros convergiram em Ostabat antes de cruzar os Pirenéus pelo passo de Ibañeta (1066m); o quarto foi feito por Somport (1632m.).

De Ostabat, passando por San Jean Pied de Port, os peregrinos se dividiram em dois grupos, alguns deles subiram aos poucos até o desfiladeiro Lepoeder e outros passaram pelo vale de Valcarlos antes de enfrentar as encostas íngremes que levam a Ibañeta. Nas proximidades de San Salvador de Ibañeta as duas estradas se cruzam.

Mapa de los caminos de Santiago en Franc

Seguindo a máxima "Fui hóspede e me recebestes" (Evangelho de San Mateo 25, 35), começaram a ser fundados hospitais e mosteiros para atender espiritual e fisicamente aos peregrinos que passavam pelo desfiladeiro de Ibañeta.

Existem opiniões que defendem que o Hospital e Mosteiro de Roncesvalles foram criados antes do século XII, mas existem apenas citações pouco fiáveis. Embora abrigos e igrejas estejam documentados no século XI, nenhum deles foi predecessor do de Roncesvalles. Por exemplo, no século 11, havia uma igreja e um hospital no

.

População de Ronzasvals (atual Burguete)

que após sucessivas doações em 1219, foi doado aos cânones de Roncesvalles.

Havia também o "mosteiro nobre e real" de Ibañeta, consagrado a San Salvador, que acabou sendo adquirido pelo priorado de Roncesvalles em 1271.

Burguete-San Nicolas de Bari-WEB.jpg

A partir do início do século XII, o mosteiro de Ibañeta e o hospital Ronzasvals começaram a ser insuficientes para atender ao crescente número de peregrinos, portanto,

.

Sancho de Larrosa (também conhecido como Sancho de Rosas)

Bispo de Pamplona de 1122 até a sua morte em 1142, fundou em 1127 (segundo a maioria dos autores) uma "casa de acolhida para peregrinos e necessitados" para a qual teve a colaboração do Rei Alfonso-I el Batallador, nobres e particulares. A Carta de Fundação e Dote do hospital e igreja de Roncesvalles afirma que milhares de peregrinos morreram devido a tempestades de neve e ataques de lobos. Inicialmente localizado "no ápice da montanha chamada Roncesvalles", em 1132 foi transferido para sua localização atual no sopé da colina.

Panoramica-Roncesvalles-WEB.jpg

Sancho de Larrosa criou uma irmandade de leigos e eclesiásticos (monges do governo de San Agustín) e escreveu algumas Ordenações (Disposições) que assegurariam seu bom governo. A confraria não bastou e em 1135 foi colocada à frente do hospital uma colegiada de cónegos, presidida pelo prior Sancho.

Em 1137, o Papa Inocêncio II tomou Roncesvalles sob sua proteção. O Codex Calixtino descreve que na década de 1140 ele estava totalmente operacional e a religiosidade da época levou a grandes doações para o hospital de toda a Europa Ocidental. Foram construídos edifícios para o hospital, a igreja, claustro e dependências para os monges, uma paróquia para os vizinhos, armazéns, uma casa funerária com capela para os mortos. Ao longo dos séculos, foram construídos novos edifícios que, em alguns casos, destruíram os originais.

Vista de Roncesvalles-WEB.jpg
Interior de la Colegiata de Roncesvalles

Desde o início, a comunidade de cônegos cultuou Santa Maria, chefe do templo. A devoção à Virgem dos Pirineus se espalhou por todo o reino navarro e além das fronteiras.

.

As doações foram feitas de toda a Europa Ocidental:

Aragão, Guipúzcoa, La Rioja, Castela, Leão, Valência, Andaluzia, Portugal, Gasconha, Languedoc, Borgonha, Champanhe, Inglaterra e Itália. Como resultado, Roncesvalles tinha casas, por exemplo, em Saragoça, Soria, Valência, Sevilha, Toulouse, Montpellier, Londres, Bolonha

e na freguesia de Rozavales.

Nuevo Hospital-Albergue-WEB.jpg
O CABILDO DA COMPOSTELA INVESTE NO TERRITÓRIO FRANCÊS

Entre 1332 y 1335 se celebra un juicio entre el Obispado de Bayona y el Monasterio de Roncesvalles.

El obispado de Bayona presenta una demanda contra los canónigos de Roncesvalles, los cuales para defenderse presentan 13 escrituras. En la primera de ellas, se demuestra que, desde el 22 de agosto de 1189,  la iglesia y el hospital de San Vicente ya no pertenecen a la abadía de Leyre pues, junto con la iglesia de San Miguel se entregan al arzobispado de Compostela. Los hermanos del hospital hicieron votos idénticos a los de la Orden de San Juan de Jerusalén, pusieron la cruz de Santiago en sus hábitos y pasaron a obedecer al representante de Compostela en Gascuña.

Carta-Juicio-WEB.jpg

El pergamino de la Carta del juicio ha sido reproducido en un libro por V. Dubarat y J. B. Daranatz.

Portada-3-WEB.jpg

En la segunda escritura se demuestra que, el 10 de julio de 1246 se produce un intercambio de dos propiedades entre el arzobispo de Compostela y Roncesvalles. Compostela entrega la iglesia de San Vicente de Cisa, situada cerca de San Miguel el Viejo en la Baja Navarra, con su hospital y todas sus pertenencias, a cambio de Santa María de Salvador situada cerca de Monforte en la diócesis de Lugo y donada a Roncesvalles por el rey Alfonso IX de León, con todas sus posesiones y derechos.

O CABILDO DA COMPOSTELA INVESTE NO TERRITÓRIO FRANCÊS

Em meados do século XII e para promover a peregrinação a Compostela, o capítulo da Sé de Santiago instalou-se na Gasconha francesa, mantendo aí um representante. Em 22 de agosto de 1189, metade da igreja de San Vicente de Pied de Mont foi doada a Santiago de Compostela. Os irmãos do hospital São Vicente de Cize, anexo à igreja de San Miguel, ficaram dependentes de Compostela.

Uma bula do Papa Alexandre III confirmou a dependência acima mencionada

Bula Alejandro III-1.jpg
Bula Alejandro III-2.jpg

Em meados do século XII e para promover a peregrinação a Compostela, o capítulo da Sé de Santiago instalou-se na Gasconha francesa, mantendo aí um representante. Em 22 de agosto de 1189, metade da igreja de San Vicente de Pied de Mont foi doada a Santiago de Compostela. Os irmãos do hospital São Vicente de Cize, anexo à igreja de San Miguel, ficaram dependentes de Compostela.

Acta donacion-1+2-frances-WEB.jpg
Acta donacion 1+2-latin-WEB.jpg
IGREJA DE PARÓQUIA DE ROZAVALES
PERTENCIDO À ORDEM DE RONCESVALLES

Num documento preservado no Tumbo B da Catedral de Santiago, do qual existe uma edição publicada por María Teresa González Balasch em 2004 e cuja referência de publicação é:

GONZÁLEZ BALASCH, María T., Tumbo B de la Catedral de Santiago, Santiago de Compostela, Cabildo de la SAMI Catedral - Seminario de Estudios Gallegos, 2004, pp. 107-108.

E a assinatura do volume e do documento no Arquivo é: ACS, CF33, fols. 16v-17r.

é manifestado que

Em 17 de abril de 1193, o rei Alfonso IX (grande promotor do Caminho de Santiago)

concede a Igreja de Santa María del Salvador ao Hospital de Roncesvalles.

.

Tumbo B-1-WEB.jpg
Cesion de la Iglesia a Roncesvalles.jpg

No texto latino, diz-se que a doação ocorreu no ano de 1231, mas como até o século XV na parte ocidental da Península Ibérica se costumava começar a contar os anos no ano 38 aC, será necessário subtrair 38 para obter a contabilidade atual, portanto, a doação ocorreu no ano 1193 DC, o que já é feito por María Teresa González Balash no início do documento.

Ao colocar a data referem-se ao local como "Pinum", ou seja, "Pinheiro" que é o nome que Monforte tinha até que Alfonso IX o mudou para Monfort. O que os beneditinos de Monforte não fizeram, já que o mosteiro continuou a se chamar "San Vicente del Pino".

Por outro lado, o documento, em latim, se refere a Roncesvalles como “Roscidavale” e chama a Igreja de Santa María del Salvador.

Um pouco mais abaixo você pode ver um documento no qual está escrito que esta igreja está localizada

no episcopado de Lugo, terra de Lemos, numa localidade perto de Montem Fortem.

PONTUAÇÃO DE NICANOR RIELO CARBALLO
Nicanor Rielo Carballo.jpg

O etnógrafo e especialista em arte românica na província de Lugo, Nicanor Rielo Carballo na obra "Inventário artístico de Lugo e sua província" publicada entre 1975 e 1983, realizada em colaboração com Elías Valiña Sampedro (investigador e promotor de percursos de Santiago) , Santos San Cristóbal Sebastián e José Manuel González Reboredo, menciona uma tradição segundo a qual, em Rozavales havia um hospital de peregrinos

Rozavales-Inventario-4.jpg
TROCA ENTRE O ARCHBISHOP DE COMPOSTELA E O ANTERIOR DE RONCESVALLES DA IGREJA DE ROZAVALES COM UMA IGREJA FRANCESA

Em 23 de setembro de 2020, às 19h59, recebo um e-mail de Bertrand Saint Macary (presidente da Associação dos Amigos do Caminho de Santiago dos Pirenéus Atlânticos) em que me dou conta de que existe uma escritura de 10 de julho de 1246, pela qual, há uma troca de duas propriedades entre o Arcebispo de Compostela e o Prior de Santa María de Roncesvalles, pela qual o Arcebispo de Compostela e seu capítulo atribuem ou trocam com o Prior e a comunidade de Roncesvalles, a igreja de San Vicente com o seu hospital, os seus direitos e todas as suas dependências, situado junto ao antigo San Miguel (França) e propriedade de Compostela, com a igreja de Santa María del Salvador, com os seus bens, as suas heranças, os seus direitos e todas as suas dependências, localizada no bispado de Lugo no território de Lemos perto de Mont Fort Propriedade de Roncesvalles. A pergunta foi tornada pública em uma apresentação na Universidade de Navarra. Você me envia uma cópia da transcrição da escrita em latim, francês e espanhol.

Duranat-Intercambio1-WEB.jpg
Duranat-Intercambio2-WEB.jpg
Duranat-Intercambio3-WEB.jpg

Em 23 de setembro de 2020, às 19h59, recebo um e-mail de Bertrand Saint Macary (presidente da Associação dos Amigos do Caminho de Santiago dos Pirenéus Atlânticos) em que me dou conta de que existe uma escritura de 10 de julho de 1246, pela qual, há uma troca de duas propriedades entre o Arcebispo de Compostela e o Prior de Santa María de Roncesvalles, pela qual o Arcebispo de Compostela e seu capítulo atribuem ou trocam com o Prior e a comunidade de Roncesvalles, a igreja de San Vicente com o seu hospital, os seus direitos e todas as suas dependências, situado junto ao antigo San Miguel (França) e propriedade de Compostela, com a igreja de Santa María del Salvador, com os seus bens, as suas heranças, os seus direitos e todas as suas dependências, localizada no bispado de Lugo no território de Lemos perto de Mont Fort Propriedade de Roncesvalles. A pergunta foi tornada pública em uma apresentação na Universidade de Navarra. Você me envia uma cópia da transcrição da escrita em latim, francês e espanhol.

bbertrand-saint-macary.jpg
Bertrand SainT Macary-texto.jpg

A Associação de Amigos de

Caminho de Santiago nos Pirenéus Atlânticos

foi o Prêmio Elías Valiña 2019,

em compartilhar com

a Associação Jacobina de Almería, Camino Mozárabe

Premio_Elias_Valiña_2019b-WEB.jpg

Em 23 de setembro de 2020, às 19h59, recebo um e-mail de Bertrand Saint Macary (presidente da Associação dos Amigos do Caminho de Santiago dos Pirenéus Atlânticos) em que me dou conta de que existe uma escritura de 10 de julho de 1246, pela qual, há uma troca de duas propriedades entre o Arcebispo de Compostela e o Prior de Santa María de Roncesvalles, pela qual o Arcebispo de Compostela e seu capítulo atribuem ou trocam com o Prior e a comunidade de Roncesvalles, a igreja de San Vicente com o seu hospital, os seus direitos e todas as suas dependências, situado junto ao antigo San Miguel (França) e propriedade de Compostela, com a igreja de Santa María del Salvador, com os seus bens, as suas heranças, os seus direitos e todas as suas dependências, localizada no bispado de Lugo no território de Lemos perto de Mont Fort Propriedade de Roncesvalles. A pergunta foi tornada pública em uma apresentação na Universidade de Navarra. Você me envia uma cópia da transcrição da escrita em latim, francês e espanhol.

Bertrand-visita Iglesia-1-WEB.jpg
Bertrand-visita Iglesia-2-WEB.jpg
Juan ramon Corpas-1-WEB.jpg

A Associação de Amigos de

Caminho de Santiago nos Pirenéus Atlânticos

foi o Prêmio Elías Valiña 2019,

em compartilhar com

a Associação Jacobina de Almería, Camino Mozárabe

Juan Ramon Corpas-2-WEB.jpg

Según Juan Ramón Corpas, la parroquia de Santa María de Rozavales participará en el 900 aniversario de la fundación de la Real Colegiata de Roncesvalles que pretende reunir a representantes de lugares donde quedan huellas físicas de una relación histórica con Roncesvalles, como es el caso de Rozavales.

Destacó que Roncesvalles tuvo mucha influencia en la Edad Media y el Renacimiento y hubo muchos lugares que adoptaron el nombre pero, se ha conservado en muy pocos como es el caso de Santa María de Rozavales. Así mismo, destacó que la imagen de la virgen con niño existente en Rozavales es la que más se parece a la existente en Roncesvalles de todas las imágenes marianas que conoce. Dicho parecido ya había sido detectado por otros investigadores miembros de la Asociación de Veciños e Amigos de Rozavales.

Intercambio Iglesias
Toponimia Rozavales
ROZAVALES TOPONYMY
Rubin-2-WEB.jpg

Nicandro Ares Vázquez, eminente filólogo e membro da Real Academia Galega, entre as suas numerosas obras publicou na revista Lucensia das Bibliotecas do Seminário Diocesano de Lugo em 2006, uma obra intitulada "Toponimia do Concello de Monforte de Lemos" na qual trata da toponímia de todas as cidades e lugares do município de Monforte de Lemos e relaciona a toponímia de Rozavales com a de Roncesvalles.

Lucensia-WEB.jpg
Sumario de Lucensia-WEB.jpg
Portada-Trabajo-Nicandro-WEB.jpg

Na toponímia de Rozavales, ele escreve o seguinte, entre outras coisas:

<< Em 1220 Alfonso IX condenado em um caso que tinha o mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil:

"Cum fratribus de Runciavalle , super quodam casale em Sauto"

Em 1227 Marina Petri escreveu em seu texto

"Ad cofrariam de Rozavales I solidum"

Em 1257 o padre Petrus Iuliani escreveu em seu testamento:

"Ad confratriam sancte Marie de Rozavalles I solidum"

Em outro testamento do século 13, Iohannes Lupi diz:

" Comando sólido Ronciavallibus III"

Em 1413, Lourenzo Dominguez comandou:

"Confreía de Santa María de Guadalupe e de Roçavales , senllos moravedis".

Ronca Vallis é citado no índice.

Algumas dessas formas lembram Roncesvalles, um desfiladeiro nos Pirenéus >>.

E continua:

de Roncesvalles escreve Machado [DOELP] << a forma anterior era portanto Ronçavales --- talvez por Ronça [slvales. É uma hipótese, mas para Carolina Michaêlis é igual a Roncavalis. Na Canção de Roland é Roncesvals ... e daí o Roncesvalles espanhol e o Roncesvales português, que é a forma moderna. A origem dos Roncesvalles espanhóis e dos antigos Roncesvals franceses, Roncevaux modernos, está no latim rumicis vallis, "vale dos espinhos" ou "vale da azeda (s)". Note que no norte de Portugal havia uma cidade chamada Rozavales ou Rozovalibus ou Rozovallis em 1258 >>

.

DOELP = JP Machado, Dicionário Etimológico Onomástico Português, Lisboa
1992.

aceda: é um "rumex" em "vinagrete" espanhol.

Etimologia de Rozavales-WEB.jpg

(Agradeço a Francisco García Gondar pela localização das várias obras sobre toponímia)

ESTUDO FILOLÓGICO DE GONZALO NAVAZA

O filólogo e professor universitário Gonzalo Navaza, membro da Comissão de Toponímia do Governo da Galiza, realizou um estudo sobre a toponímia de várias localidades galegas: "A intervenção régia na medieval galega toponímia. Os nomes de Afonso IX (1188 1230) ".

Segundo a tese de Gonzalo Navaza, os nomes de várias cidades galegas não são herdados da toponímia antiga, mas sim criações medievais impostas pelo rei Afonso IX na altura da concessão do seu foro ou foral de povoamento. Para Navaza, no caso de Rozavales não há ato administrativo que imponha a mudança de nome, mas de fato a doação da igreja de Santa María de Salvador ao Hospital de Roncesvalles fez com que os antigos paroquianos de "Santa María de Salvadur" passou a ser conhecido como "Roçavales".

O nome do topónimo dos Pirenéus navarros (em português Roncesvales, em espanhol Roncesvalles, aragonês Ronzesbals, francês Roncevaux, basco Orreaga) no galego medieval sempre apresenta a forma Roçavales, interpretada como um composto de "roçar" e o plural de " vale "e por isso é lido em toda a literatura medieval e prosa notarial.

.

Navaza-1-WEB.jpg
Navaza-1b-WEB.jpg

Navaza continua argumentando que a grafia "Salvador" com a qual o topônimo aparece no texto latino da doação da igreja ao Hospital Roncesvalles na verdade corresponde a "Salvadur" que ainda hoje é o nome de uma das localidades dos paroquianos de Rozavales .

.

Foi uma população importante num passado muito remoto, como é mencionado nas divisões territoriais do século VI da Sé de Lugo e no Liber Fidei de Braga (ad Cairocam [= Quiroga] in directum et alia parte levat se em Salvatur, CODOLGA )

Podemos também considerar uma indicação da importância do antigo topónimo o facto de a vizinha freguesia de Vilachá continuar a se chamar Vilachá de Salvadur na língua oral (não oficial).

Em entrevista ao Voice of Galicia, Gonzalo Navaza afirma:

Rozavales é sem dúvida um topónimo 100% jacobino, visto que tem uma relação direta com a peregrinação a Santiago. E em Rozavales havia um hospital de peregrinos governado pela Ordem de Roncesvalles.

OTRAS INVESTIGACIONES QUE CONFIRMAN QUE
ROZAVALES ESTÁ EN UNA RUTA DE PEREGRINACIÓN A SANTIAGO
STA. MARÍA DE ROZAVALES À LUZ DA ENSENADA CATASTRO

Diversos toponímicos como “Encrucillada” revelan que la feligresía contaba con una red de caminos que debieron de desempeñar un papel importante. La Encrucillada era y es, el lugar donde confluyen el camino procedente de Vilachá y el camino de carro de “Las Penelas” procedente de “Barja” (Coto de Frojende-Villamarín) donde estaba ubicada la barca que permitía atravesar el rio Sil desde Torbeo o Castro Caldelas en dirección a Monforte o viceversa.

El Madoz, recoge, a mediados del siglo XIX, la existencia de dicho camino especificando que es malo pero que lleva hasta una barca que permite cruzar el rio Sil.

Diversos toponímicos como “Encrucillada” revelan que la feligresía contaba con una red de caminos que debieron de desempeñar un papel importante. La Encrucillada era y es, el lugar donde confluyen el camino procedente de Vilachá y el camino de carro de “Las Penelas” procedente de “Barja” (Coto de Frojende-Villamarín) donde estaba ubicada la barca que permitía atravesar el rio Sil desde Torbeo o Castro Caldelas en dirección a Monforte o viceversa.

El Madoz, recoge, a mediados del siglo XIX, la existencia de dicho camino especificando que es malo pero que lleva hasta una barca que permite cruzar el rio Sil.

Nicanor Rielo Carballo.jpg
Inventario artistico lugo y provincia-1.
Rozavales-Inventario-1.jpg
STA. MARÍA DE ROZAVALES À LUZ DA ENSENADA CATASTRO

Rosa María Guntiñas Rodríguez , em sua pesquisa no Cadastro Ensenada sobre a congregação de Santa María de Rozavales, chega às seguintes conclusões , entre outras:

 

Os dados fornecidos pelo Cadastro da Ensenada revelam que foram os monges repovoados da Idade Média (Cluniacs / governo de S. Benito) e as famílias hispano-góticas que tiveram de repovoar o termo da freguesia após a invasão muçulmana (711) e iriam aderir Posteriormente, a Ordem Militar de Santiago (Encomienda de la Barra / monges-caballeros / governante de S. Agustín) que ocuparia as áreas reais mais extremas e montanhosas dos séculos XII-XIII, acompanhada por algumas famílias de camponeses-rancheiros - guerreiros de áreas cristãs (migrantes que iam e vinham em busca de refúgio, meios de subsistência e, da mesma forma, dispostos a se defender de qualquer possível ameaça).

 

Daí a presença da Ordem Militar de Santiago a que, no século XII, os reis de Leão e os magnatas eclesiásticos (Afonso VII e o Bispo de Ourense, D. Adán) com o consentimento dos abades beneditinos (Cluniac / Cisterciense) ), cedem Santa Maria com seus bens, tanto para protegê-la do "roubo" e saques à nobreza, como para realizar trabalhos de socorro e assistência nas estradas ou estradas utilizadas pelos peregrinos a Santiago e viajantes em geral.

Diversos toponímicos como “Encrucillada” revelan que la feligresía contaba con una red de caminos que debieron de desempeñar un papel importante. La Encrucillada era y es, el lugar donde confluyen el camino procedente de Vilachá y el camino de carro de “Las Penelas” procedente de “Barja” (Coto de Frojende-Villamarín) donde estaba ubicada la barca que permitía atravesar el rio Sil desde Torbeo o Castro Caldelas en dirección a Monforte o viceversa.

El Madoz, recoge, a mediados del siglo XIX, la existencia de dicho camino especificando que es malo pero que lleva hasta una barca que permite cruzar el rio Sil.

La encrucillada.jpg
Camino de las Penelas.jpg

Perto da encruzilhada estão os lugares de "Salvadur" (em que a Capela da Virgen de la O (igreja paroquial de S. Julián de Tor) tinha duas casas) e "Rubín" (em que a Encomienda de la Barra (Ordem Militar de Santiago) tinha outras duas casas).

O toponímico "Salvadur" parece indicar que se tratava de um pequeno hospital-albergue ou de assistência aos necessitados e peregrinos.

Rubin1.jpg
Casa de Rubin.jpg

Além disso, como os paroquianos estão próximos do local onde se situava o barco que permitia a travessia do rio Sil, a presença da Ordem de Santiago (Encomienda de la Barra) na freguesia é compreendida porque as Ordens Militares fiscalizavam os locais mais perigosos , como as travessias de rios e portos e, em geral, os extensos domínios reais de difícil ocupação e controle, em consonância com a religiosidade popular surgida na Idade Média, cuja forma mais visível era a peregrinação, segundo a obra de S. Agostinho que desenvolveu a ideia de que a vida era apenas um caminho, uma peregrinação para a vida após a morte. Nesta obra, também colaboraram os monges clunianos em roupas pretas do mosteiro de San Vicente del Pino, que possuíam parte das terras férteis dos paroquianos.

 

Por outro lado, certas secções de despesas em 1809 sugerem que o contingente de tropas francesas liderado pelo general francês Soult, se dirigiu de Monforte de Lemos para Torbeo passando por Rozavales e pela estrada de carruagens das "Penelas" para aceder ao barco que lhes permitiu atravessar o rio Sil, um barco que eles destruíram.

A Cubela-WEB.jpg
Zona de la Covela-WEB.jpg

Por todas estas razões, pode-se dizer que Rozavales, como Vilachá, foi um daqueles pontos “sensíveis” de entrada e saída da Galiza desde os tempos antigos, e um dos percursos seguidos por soldados, mercadores e peregrinos, daí a presença do Cluniac, Santiago e repopuladores estrangeiros.

Assim, parece claro que uma das chamadas vias secundárias do Caminho de Santiago passaria pelos paroquianos, visto que, pelo menos até meados do século XIX, por ela passava aquela via de comunicação que ligava Torbeo (Castela) a Castro Caldelas (Ourense). / Portugal) com Monforte de Lemos (Lugo / Castilla) através de um barco que permitia atravessar o rio Sil e ligado à “Encrucillada” de Rozavales onde convergia a estrada de Vilachá, (possivelmente uma antiga estrada romana, em cujas margens teriam surgido os lugares de "Cacabelos" e "Salvadur"), e a estrada de carruagens das "Penelas", que contornava o lugar de "Rubín", proveniente de "Barja" (Villamarín).

San Zoilo
Catastro Rozavales
PEÑAS DE SANTA LUCÍA
Peñas Santa Lucia en la Niebla.jpg

JOSÉ ZORRILLA

Por cima de la montaña
que nos sirve de frontera,
te envía un alma sincera
un beso y una canción;
tómalos; que desde España
han de ir a dar, vida mía,
en tu alma mi poesía,
mi beso en tu corazón.
Tu padre, tras la montaña
que para ambos no es frontera,
lleva la amistad sincera
del autor de esta canción.

Recibe, pues, desde España
beso y cantar, vida mía,
en tu alma la poesía
y el beso en el corazón.
Si un día de esa montaña
paso o pasas la frontera,
verás el alma sincera
de quien te hace esta canción,
que la hidalguía de España
es quien sabe, vida mía,
dar al alma poesía
y besos al corazón.

Adjacente à Igreja de Rozavales, encontra-se a montanha comunal de “Sta. Lucía ”ou“ Peñas de Sta. Lucía ”de onde domina todo o ambiente dos paroquianos por vários quilómetros em redor e também se pode ver o mosteiro de San Vicente del Pino e o Castelo dos Condes de Lemos em Monforte. Las Peñas parece ser um antigo templo pagão e um local de peregrinação e visita “renomeado e cristianizado”, possivelmente por monges de Cluny. Deve-se levar em conta que a festa de Santa Lúcia é celebrada no dia 13 de dezembro, e na Idade Média, devido ao atraso acumulado pelo calendário juliano, coincidia com o solstício de inverno, que era um período de renovação e de renascimento (para renovar e renascer o sol após sua morte gradual iniciada no solstício de verão) que envolveu celebrações e rituais em vários povos e culturas.

Cotas de Montaña-WEB.jpg
Niebla-Peñas-WEB.jpg
Placas solares-WEB.jpg

Adjacente à Igreja de Rozavales, encontra-se a montanha comunal de “Sta. Lucía ”ou“ Peñas de Sta. Lucía ”de onde domina todo o ambiente dos paroquianos por vários quilómetros em redor e também se pode ver o mosteiro de San Vicente del Pino e o Castelo dos Condes de Lemos em Monforte. Las Peñas parece ser um antigo templo pagão e um local de peregrinação e visita “renomeado e cristianizado”, possivelmente por monges de Cluny. Deve-se levar em conta que a festa de Santa Lúcia é celebrada no dia 13 de dezembro, e na Idade Média, devido ao atraso acumulado pelo calendário juliano, coincidia com o solstício de inverno, que era um período de renovação e de renascimento (para renovar e renascer o sol após sua morte gradual iniciada no solstício de verão) que envolveu celebrações e rituais em vários povos e culturas.

Niebla sobre el cañon-WEB.jpg

(Clic para ampliar imagen)

PEÑAS DE SANTA LUCÍA

Adjacente à Igreja de Rozavales, encontra-se a montanha comunal de “Sta. Lucía ”ou“ Peñas de Sta. Lucía ”de onde domina todo o ambiente dos paroquianos por vários quilómetros em redor e também se pode ver o mosteiro de San Vicente del Pino e o Castelo dos Condes de Lemos em Monforte. Las Peñas parece ser um antigo templo pagão e um local de peregrinação e visita “renomeado e cristianizado”, possivelmente por monges de Cluny. Deve-se levar em conta que a festa de Santa Lúcia é celebrada no dia 13 de dezembro, e na Idade Média, devido ao atraso acumulado pelo calendário juliano, coincidia com o solstício de inverno, que era um período de renovação e de renascimento (para renovar e renascer o sol após sua morte gradual iniciada no solstício de verão) que envolveu celebrações e rituais em vários povos e culturas.

Valle Lemos desde Peñas Santa Lucia-2-WE
Acropolis Monfortina desde Peñas Santa L
Valle Lemos desde Peñas Santa Lucia-WEB.

Adjacente à Igreja de Rozavales, encontra-se a montanha comunal de “Sta. Lucía ”ou“ Peñas de Sta. Lucía ”de onde domina todo o ambiente dos paroquianos por vários quilómetros em redor e também se pode ver o mosteiro de San Vicente del Pino e o Castelo dos Condes de Lemos em Monforte. Las Peñas parece ser um antigo templo pagão e um local de peregrinação e visita “renomeado e cristianizado”, possivelmente por monges de Cluny. Deve-se levar em conta que a festa de Santa Lúcia é celebrada no dia 13 de dezembro, e na Idade Média, devido ao atraso acumulado pelo calendário juliano, coincidia com o solstício de inverno, que era um período de renovação e de renascimento (para renovar e renascer o sol após sua morte gradual iniciada no solstício de verão) que envolveu celebrações e rituais em vários povos e culturas.

Peñas de Santa Lucia-junio 2021-WEB.jpg

Na parede rochosa existem cortes longitudinais e inclinados esculpidos da direita para a esquerda (não acessíveis) que foram batizados como "a escada do reverso" o que leva à intuição de que sua finalidade era, possivelmente de natureza ritual, "visualizar" o caminho dos raios do sol no amanhecer do solstício de inverno, ou seja, a ressurreição do deus Sol e o renascimento da Vida após a morte.

Escalones-WEB.jpg

Portanto, Sta. María de Rozavales já era uma rota de peregrinação antes de ser uma das rotas secundárias de peregrinação a Santiago.

Na parede rochosa existem cortes longitudinais e inclinados esculpidos da direita para a esquerda (não acessíveis) que foram batizados como "a escada do reverso" o que leva à intuição de que sua finalidade era, possivelmente de natureza ritual, "visualizar" o caminho dos raios do sol no amanhecer do solstício de inverno, ou seja, a ressurreição do deus Sol e o renascimento da Vida após a morte.

Na parede rochosa existem cortes longitudinais e inclinados esculpidos da direita para a esquerda (não acessíveis) que foram batizados como "a escada do reverso" o que leva à intuição de que sua finalidade era, possivelmente de natureza ritual, "visualizar" o caminho dos raios do sol no amanhecer do solstício de inverno, ou seja, a ressurreição do deus Sol e o renascimento da Vida após a morte.

Peñas Santa Lucia-Beatriz-WEB.jpg
Peñas Santa Lucia-Rozavales-WEB.jpg
CULTURA GALICIA-TEMPLOS EN ROCAS.jpg
Peñas Santa Lucia-Peciña-WEB.jpg

Por outro lado, segundo uma tradição oral popular, mantida entre os vizinhos até o século XX, a localidade dos Peñas de Santa Lucía foi batizada por seus ancestrais com o nome de "As Mouras", nome relacionado ao " mouros ”(personagens típicos das lendas galegas). Mouros na Galiza significa velho ou desconhecido e, portanto, fantástico. Consequentemente, foi transmitida a ideia, de geração em geração, de que o local havia sido habitado por pessoas de diferentes etnias, culturas e religiões. Da mesma forma, o fato de o feminino e não o masculino ser utilizado para designá-lo, pode ser interpretado assim, seria uma espécie de santuário frequentado por mulheres (sacerdotisas?) E / ou dedicado às divindades femininas e relacionado ao culto para a morte e vida imortal na outra vida.

Tudo isso justificaria a criação da Igreja de Rozavales, dado o costume da Igreja Católica de converter feriados pagãos em feriados cristãos.

PEÑAS DE SANTA LUCÍA
Peñas de Santa Lucia-Caminos-WEB.jpg

Por outro lado, segundo uma tradição oral popular, mantida entre os vizinhos até o século XX, a localidade dos Peñas de Santa Lucía foi batizada por seus ancestrais com o nome de "As Mouras", nome relacionado ao " mouros ”(personagens típicos das lendas galegas). Mouros na Galiza significa velho ou desconhecido e, portanto, fantástico. Consequentemente, foi transmitida a ideia, de geração em geração, de que o local havia sido habitado por pessoas de diferentes etnias, culturas e religiões. Da mesma forma, o fato de o feminino e não o masculino ser utilizado para designá-lo, pode ser interpretado assim, seria uma espécie de santuário frequentado por mulheres (sacerdotisas?) E / ou dedicado às divindades femininas e relacionado ao culto para a morte e vida imortal na outra vida.

Tudo isso justificaria a criação da Igreja de Rozavales, dado o costume da Igreja Católica de converter feriados pagãos em feriados cristãos.

Peñas Santa Lucía-1-WEB.jpg

(Click en cada Imagen para ampliarla)

Por outro lado, segundo uma tradição oral popular, mantida entre os vizinhos até o século XX, a localidade dos Peñas de Santa Lucía foi batizada por seus ancestrais com o nome de "As Mouras", nome relacionado ao " mouros ”(personagens típicos das lendas galegas). Mouros na Galiza significa velho ou desconhecido e, portanto, fantástico. Consequentemente, foi transmitida a ideia, de geração em geração, de que o local havia sido habitado por pessoas de diferentes etnias, culturas e religiões. Da mesma forma, o fato de o feminino e não o masculino ser utilizado para designá-lo, pode ser interpretado assim, seria uma espécie de santuário frequentado por mulheres (sacerdotisas?) E / ou dedicado às divindades femininas e relacionado ao culto para a morte e vida imortal na outra vida.

Tudo isso justificaria a criação da Igreja de Rozavales, dado o costume da Igreja Católica de converter feriados pagãos em feriados cristãos.

CASTRO "O CASTRELADO"

También denominado "Pena do Castelo" se encuentra en la Sierra de Salvadur a 764 msnm. La localidad más cercana es Salgueiros de la parroquia de Santa María de Rozavales perteneciente al municipio de Monforte de Lemos.

Un 70% de su superficie pertenece al municipio de Monforte de Lemos y el resto al municipio de Puebla del Brollón.

Según trabajos del arqueólogo Iván Sánchez ocupa una superficie de 6500 m2. . Estima que es de la edad del hierro. Se conservan en buenas condiciones dos murallas de planta oval que integran dentro de sí las peñas naturales existentes y varios fosos.

Según la página WEB de la Asociación de Vecinos de Vilachá, las piedras del interior han sido llevadas por los vecinos de Vilachá para construir muros de los pataos (bancal con más de dos hileras de cepas) y paredes (bancal con una hilera de cepas) de las viñas. Otros opinan que las piedras de los pataos y paredes procedían del propio terreno en que se encuentra la viña.

Mapa Castrelado-WEB.jpg
O Castrelado-1956-WEB.jpg
RELATOS DE VECINOS
  • Hay una roca con el aspecto de un asiento como si alguien lo hubiera tallado.

  • Hay unas vistas impresionantes hacia Rubín, Castro Caldelas, Puebla del Brollón y parte del Castillo de Monforte.

  • La tradición oral siempre lo situó en Monforte, y eran los vecinos de Salgueiros por proximidad, los que aprovechaban su uso (pastoreo, leña, labranza...), es más, siempre se le llamó el castro de Salgueiros.

  • Según vecinos, en un inventario de la Xunta sobre el Castrelado, lo documentan como un Castro dominante posiblemente del siglo II, no se puede acceder a su interior por el estado de conservación, pero aún hoy se aprecia el foso y se puede caminar sobre su muralla.

  • Fuera de la muralla, se pueden ver restos de una pequeña pared de forma circular.

  • Dentro había como una cueva con paredes en la que nos metíamos los niños y las personas mayores decían que allí se escondían los mouros.

  • Otros comentan que se han recogido monedas y cerámica en el lugar.

Castrelado-Vilacha-WEB.jpg
Castrelado-Rubin-WEB.jpg
LEYENDAS
  • Según una leyenda, en el lugar había "unas escaleras sin fondo" lo que se puede interpretar como unas escaleras sin retorno posible que acceden a un inframundo como una cámara  subterránea  de  enterramiento  o un refugio de la población autóctona tras una invasión. En este último caso, la leyenda puede referirse a la llegada a la comarca de los romanos y posterior cristianización con el consiguiente impacto cultural sin retorno posible que ello supondría .

  • Según otra leyenda (que también se da en otros lugares de Galicia), una joven llamada Isabel fue engañada por una mora que la llevó al Castrelado y cuando sus vecinos salieron a buscarla oyeron decir a la mora “non hay Sabeliña, nin hai Sabelón, que se está cocendo, no meu caldeiron”.

COMO LLEGAR AL CASTRELADO
Desde Monforte-Camino al Castro-WEB.jpg
Desde Vilacha-Camino al Castro-WEB.jpg
Montaña Amable
Santa Lucía
Castrelado
LA IGLESIA PARROQUIAL
Iglesia de Rozavales-WEB.jpg

La información sobre la iglesia de Santa María de Rozavales se encuentra en la página WEB:

Iglesia parroquial
EJE ROZAVALES-BARXA-FROXENDE
(EL PARAÍSO OLVIDADO DE MONFORTE DE LEMOS)

JAIME TORRES BODET

Con las manos juntas,
en la tarde clara,
vámonos al bosque
de la sien de plata.
Cogeremos rosas,
cortaremos ramas,
buscaremos nidos,
romperemos bayas...

Bajo los pinares,
junto a la cañada,
hay un agua limpia
que hace limpia el alma.

Bajaremos juntos,
juntos a mirarla
y a mirarnos juntos
en sus ondas rápidas...
Bajo el cielo de oro
hay en la montaña
una encina negra
que hace negra el alma:
subiremos juntos
a tocar sus ramas
y oler el perfume
de sus mieles ásperas...
Otoño nos cita
con un son de flautas:
vamos a buscarlo
por la tarde clara

SIL CANYON

O desfiladeiro do Sil se estende pelos 25 km de rio antes de sua foz no Minho em Os Peares. É um desfiladeiro profundo de rocha e água, suas encostas consistem em duas paredes que em algumas áreas se elevam até quinhentos metros acima de suas águas. O rio descreve curvas e meandros largos, que formam alguns dos recantos mais mágicos de toda a Galiza.

O cânion do Sil foi produzido ao longo de milhares de anos devido a dois fatores principais: a erosão das águas no leito e os processos geológicos associados às placas tectônicas. O clima atlântico continental predomina na área entre as províncias de Lugo e Orense, mas em certas zonas do Canyon existe um microclima diferente com características mediterrânicas. Este microclima permite o desenvolvimento de espécies de plantas atlânticas e mediterrânicas: carvalhos e castanheiros entre grandes rochas graníticas nas encostas sombreadas e nas encostas soalheiras os sobreiros, medronheiros, alfazema, esteva, orégãos, alecrim, tomilho, a vinha e até oliveiras em áreas mais calmas e protegidas.

Meandro de la Cubela-100-WEB.jpg
Aguila real-WEB.jpg
Aves de rapina como o falcão-peregrino ou o milhafre-preto, até mesmo a águia-real ameaçada de extinção, encontram um bom lugar para nidificar nas rochas altas nas encostas íngremes.
Além disso, existe uma fauna rica: javalis, lobos, raposas, corças, lontras, anfíbios e répteis.
As condições climáticas permitem que espécies como patos e garças passem o inverno no cânion do Sil.
Halcon Peregrino-WEB.jpg
Apesar do relevo acidentado, graças à construção de socalcos, este terreno foi trabalhado desde tempos anteriores à época romana. As características especiais destas encostas, a sua inclinação acentuada, a sua orientação ou o microclima da área são ideais para o cultivo de uvas. Os romanos plantaram e trabalharam a videira nas encostas do desfiladeiro, posteriormente, nestas encostas instalaram-se monges eremitas e construíram-se mosteiros que continuaram a cultivar a videira e a produzir vinhos de excelente qualidade.
Além disso, essa orografia íngreme é usada para a produção de energia elétrica. Ao longo do Canyon existem vários reservatórios que fazem com que a descida das águas seja tranquila e seja navegável por barcos como os catamarãs.
MEANDERS DE "BARXA - A CUBELA"
Limites Municipales-WEB.jpg

A área entre o miradouro Barxa e a foz do rio Xan Xoán no rio Sil na margem do rio Monfortine (cerca de 1500 m) tem merecido os comentários mais elogiosos dos caminhantes que a percorreram. Destaco aquelas feitas por um caminhante experiente (mais percursos e menos rotinas) que já viajou por todo o mundo:

Chegamos ao miradouro de Barxa, no espetacular meandro de A Cubela. Sem dúvida, uma imagem sem igual no resto da Galiza. Um local para se deliciar, pura essência da Ribeira Sacra. A beleza deste lugar é indescritível. A aldeia de A Cubela fica na margem oposta, pendurada na encosta que desce para o Sil, mesmo neste local onde o rio descreve um meandro de quase 360º.
Teríamos ficado muito mais tempo, absorvidos na contemplação desta paisagem, mas a escuridão se aproxima e nos obriga a continuar.

O meandro da Barxa-A Cubela, é uma área de interesse geológico em que o rio Sil através de ardósias, micaxistos e quartzitos forma um meandro de geometria e paisagem excepcionais. O Sil atravessa um substrato rochoso de dureza variável e lenta mas inexoravelmente molda o canal até formar uma curva de 180º.

No meandro, o Sil encontra os quartzitos, com força suficiente para contorná-los em uma curva. Na borda externa da curva, a força da água produz grande erosão e na borda interna da curva, como a água tem velocidade baixa, ocorre grande sedimentação. Atualmente a água é represada, se não fosse, com o passar do tempo (milhões de anos), o rio desgastaria as rochas duras e a corrente seguiria por um leito mais retilíneo saindo do meandro. O que hoje é um belo meandro seria transformado em uma espécie de lagoa semilunar que mais tarde se encheria de novos sedimentos.

A vegetação mediterrânica mistura-se com a atlântica, existem azinheiras, sobreiros, medronheiros, castanheiros, carvalhos, loureiros, freixos, bordos, sorveiras, esteva, ... e muitos tipos de plantas.

OTROS COMENTARIOS

 

El espectacular meandro que forma el río Sil en la zona de A Cubela es una maravilla de la naturaleza.
…..

 

Se trata de uno de los lugares más hermosos de A Ribeira Sacra, donde el río Sil hace un gran meandro. 

MEANDERS DE "BARXA - A CUBELA"

La Cubela está situada sobre una pequeña llanura que no es natural, está justo encima de una explotación minera aurífera. Era una loma de montaña que fue derribada por la minería romana con la técnica de “ruina montium”. Según se mira a la aldea desde el meandro, la parte derecha era el frente de explotación que no se ve por la maleza existente.

El Sil hace miles o más bien millones de años, discurría por zonas diferentes a las actuales y su cauce ha variado mucho a través de los siglos. En épocas remotas dicho cauce discurría por encima de la aldea de A Cubela y al cambiar su curso dejó al descubierto los depósitos de minerales y sobre todo los de oro.

La Cubela desde Barxa-WEB.jpg

Los romanos establecieron dos tipos de explotaciones:

Las de abajo eran explotaciones de depósitos aluviales (mucho barro, técnica de ruina montium para derribar la montaña y luego separar las piedras -moradellas- y lavar el barro para obtener el oro).

Las de mucho más arriba como el Covallón y la Mina de la Toca en el Caurel, eran explotaciones primarias. El oro se obtenía machacando las rocas de cuarzo.

O ECOSSISTEMA BARXA (MONFORTE DE LEMOS)
UM LUGAR ÚNICO NO CANÓN DEL SIL

A área é descrita por um caminhante experiente (mais rotas e menos rotinas) da seguinte forma:

Nesta área de fusão da vegetação mediterrânea e atlântica, pequenos riachos formam ambientes úmidos, verdes e frondosos. O caminho leva-nos à aldeia de Barxa, a beleza do local é indiscutível, rodeada de árvores, à beira do rio Sil. A próxima seção tem um grande charme. Caminhamos por ela próximos ao Sil, e em meio a uma grande variedade de espécies vegetais que formam um autêntico jardim botânico. Os sons da fauna são inúmeros, os pássaros cantam alegres melodias.
ACubela desde Barxa-WEB.jpg
Barxa1-WEB.jpg
Barxa-2-WEB.jpg
Barxa1-Ecosistema de Barxa-WEB.jpg
ALDEA ABANDONADA DE BARXA
ALDEA ABANDONADA DE FROXENDE
Froxende1-WEB.jpg

(Click para ver las imágenes)

EXISTENCIA DE DOS BARCAS ENTRE BARXA Y A CUBELA EN EL SIGLO XVIII

Rosa María Guntiñas Rodríguez, en su investigación en el Catastro de Ensenada sobre la feligresía de San Pedro Félix de Villamarín, llega entre otras, a las siguientes conclusiones:

Debieron de ser, como en Vilachá  y Rozavales,  los  monjes  cluniacenses de San Vicente del Pino y familias  hispano-germanas  los que repoblaron la feligresía de Villamarín tras la invasión musulmana (711) y a ellos se unirían, posteriormente, los monjes cistercienses de Montederramo y la Orden Militar de Santiago, posiblemente, acompañados de nuevas familias de campesinos-ganaderos-guerreros procedentes de las zonas cristianas.

Así pues, en Villamarín, como en Vilachá y Rozavales, estaban presentes todos los protagonistas que hicieron posible en la Edad Media el desarrollo de la peregrinación a Santiago de Compostela.  Camino  de  Santiago  que,  como  es lógico,  no  tendría un trazado único ni sería usado sólo por peregrinos, sino por todas aquellas personas que necesitaban desplazarse y que dependiendo del lugar de su residencia e intereses particulares de cada uno de ellos, seguirían distintos itinerarios a través de las diferentes vías  de  comunicación  existentes,  principales  o  transversales  y,  en  este  terreno,  el Catastro aporta datos sobre Villamarín que vienen a corroborar los ya aportados en Vilachá y Rozavales.

Iglesia de Villamarin-WEB.jpg

En el término geográfico de Villamarín, estaba incluido el coto de Frojende, señorío de la Casa de Losada, al que sigue haciendo referencia el Madoz, un siglo más tarde, como el “Coto de Barja” situándolo enfrente de la “extensa y rica abadía y coto de Torbeo en una cuesta muy alta y poblada de castaños”.

El aprovechamiento de su parte ribereña había permitido disponer de un “puerto” fluvial en el rio Sil (meandro de la Cubela)

 

y a algunos vecinos obtener algún recurso dinerario como “barqueros” y, posiblemente, también como olivareros y pescadores, actividad esta última que no recoge el Catastro pero sí el Madoz que especifica que había pesca de lampreas, peces, truchas y anguilas.

Panoramica Villamarin-WEB.jpg

El Interrogatorio General de la feligresía de Sta. Mª de Torbeo recoge en el Capítulo 29º que

hay en el “término (...) dos barcos que sirven para

el transporte de esta tierra

a la de Lemos, Quiroga y otras partes,

 

una propia de D. Isidro Rodríguez Casanova en el puerto de Torbeo pero del directo dominio de los curas de la feligresía “por cuyo reconocimiento” les paga 30 r., por “fuero en cada año” y que al presente la lleva en arriendo Domingo de la Fuente vecino del lugar de Barja (...) y otra en el mismo sitio que es propia de Benito de Aíra y José Rodríguez del lugar de Castro de Abajo. El Interrogatorio confirma, pues, la existencia de una barca para el transporte de personas y ganados pero, a mayores, la existencia de una segunda denominada de las ¿diligencias? pero que tiene poco tránsito como se puede leer en el documento adjunto.

Fotocopia de la página del Libro del Interrogatorio General del coto de Torbeo en que se registra la existencia de esas dos barcas.

Registro de las dos barcas-2WEB.jpg
Eje Barxa
Cañón Sil
Meandros Barxa Cubela
La Cubela
Ecosistema Barxa
Aldea Barxa
Aldea froxende
Dos barcas

"POEMAS DO POBO"

Os versos dos meus poemas,
non son pra xente ilustrada,
son para xente do pobo, 
aquela que eu améi,
aquela que sigo amando.
Non falan de cousas grandes, 
falan de cousas pequenas,
de xente que é sinxela
pero que ainda ten alma.
Alma que intento poñerlle
ós versos dos meus poemas,
poemas da miña xente,
poemas da miña aldea;
a que eu levo na alma.

Antonio Lois Pérez

"EU SON A VOZ DO POBO"

Eu son a voz do pobo,
que canta e rí con íl,
a voz que chora.

Eu son a voz do pobo
que berra e se ergue
e dí ó vento:
"Estamos pedindo...
Estamos a pedir
eternamente..."

Eu son a voz afogada
que reventa.
Son a arma que leva
ó mundo a súa protesta.

Eu son o camiño da verdá,
a concencia dos oprimidos.
Eu son a forza do espertar,
a voz que berra
dende a tebra.

Lois Diéguez

Salvadur
SALVADUR

Es el lugar de la parroquia que conserva el nombre original de Santa María de Salvadur, cambiado por Alfonso IX cuando cede en 1193 la Iglesia a la Orden de Roncesvalles.

Según la tradición oral, conservada hasta la fecha, se encontraba aquí el albergue-hospital del peregrino instalado por la citada Orden de Roncesvalles.

Según las investigaciones de Rosa María Guntiñas Rodríguez en el Catastro de Ensenada, en Salvadur  la Capilla de la Virgen de la O (iglesia parroquial de S. Julián de Tor) poseía dos casas.

Por otro lado, hasta el primer tercio del siglo XX, se encontraba en el lugar la escuela de Rozavales hasta que la cambiaron al lugar de Rozavales.

En la actualidad, según el Instituto Nacional de Estadística, la habitan tres personas, un hombre y dos mujeres.

Cacabelos desde Salvadur-WEB.jpg
Niebla en Ribeira desde Salvadur-WEB.jpg
PRODUCTOS DE LA MATANZA
Curado de chorizos-WEB.jpg
Curado de jamones-WEB.jpg
Curado de salchichon-WEB.jpg
RUBÍN

Lugar de la parroquia de Rozabales perteneciente al Municipio de Monforte de Lemos cuyo origen es La Casa de Rubín. Un ejemplo de casa grande de la Tierra de Lemos. Casa que responde perfectamente al modelo de "casas fuertes" típicas de la Orden de Santiago encargadas de dar protección y asistencia a peregrinos y viajeros en general.

Rubin-2-WEB.jpg
La información sobre Rubín se encuentra en la página WEB:
www.venancioguntinas.com/rubin
Rubín
A FONTE

La fuente pública de Rozavales se construyó en 1960 y es una de las fuentes rurales más importantes del Ayuntamiento de Monforte de Lemos.

La fuente consta de tres partes:

  • la fuente propiamente dicha, con un frontón realizado en muro de piedra y ladrillo con acabado enfoscado.

  • un lavadero con cubierta de estructura de madera y placas de fibrocemento.

  • una caseta que alberga un pozo de agua en su interior.

 

Fue muy utilizada por los vecinos en el pasado, pero, debido a la disminución de población, progresivamente ha ido dejando de utilizarse y se ha ido deteriorando gravemente, por lo que, durante el año 2020, el Ayuntamiento de Monforte de Lemos restauró la fuente, lavadero y pozo de Rozavales.

Fuente-Lavadero-sin arreglar-web.jpg
Fuente-Lavadero-arreglados-2-WEB.jpg

Fuente, lavadero y pozo restaurados

Fuente-Lavadero-arreglados-1-WEB.jpg
A Fonte
SALGUEIROS

El nombre se debe a la cantidad de salgueiros (sauces) que hay en el lugar. Es una zona con gran cantidad de agua subterránea existente lo que da una gran humedad al suelo.

Panoramica-Salgueiros-WEB.jpg
Salgueiros-1-WEB.jpg
Salgueiros-2-WEB.jpg

(Click en cada imagen para ampliar)

BODEGAS CENTENARIAS DE SALGUEIROS

En Salgueiros hay una zona en la que se encuentran diez bodegas centenarias. Ocho de ellas muy bien conservadas y dos en estado ruinoso

Bodegas-Salgueiros-Ana1-WEB.jpg
Bodegas-Salgueiros-Ana3-WEB.jpg

BODEGA DE ROSA MARÍA PUMAR (SAN MAMED)

Ribeira-6-WEB.jpg

(Click en cada imagen para ampliar)

La bodega de Rosa María Pumar ha obtenido numerosos premios, entre ellos:

Premio-1-WEB.jpg

(Click en cada imagen para ampliar)

Salgueiros
RUTAS DE SENDERISMO
PISTAS Y CAMINOS ENTRE LAS DIVERSAS LOCALIDADES DE ROZAVALES
Mapa topografico 3 de Rozavales-WEB.jpg
Rutas Rozavales-Barxa-Froxende-Vilacha.j
Ruta Costaneiro-Froxende-Costaneiro-WEB.
Senderismo
LÍMITES DE LA PARROQUIA DE ROZAVALES
LÍMITES HISTÓRICOS

La división administrativa anterior a la primera mitad del siglo XIX, estaba establecida mediante Jurisdicciones, dependiendo de quien fuese el encargado de administrar justicia a los vecinos no nobles ni eclesiásticos en primera instancia, tanto en lo civil como en lo criminal. Se podía recurrir ante la Real Audiencia de la Coruña y, en algunos casos, ante la Real Chancillería de Valladolid.

Eclesiásticos y nobles, incluidos los hidalgos, eran juzgados por tribunales especiales constituidos por jueces de su misma condición, es decir los nobles por jueces que debían ser nobles y los eclesiásticos por eclesiásticos.

En las jurisdicciones podían estar integrados cotos, feligresías o partes de una feligresía, los cuales, tenían jueces propios.

En cada feligresía había un párroco o cura de almas de ahí que se le llamase curato al beneficio o conjunto de bienes que había en cada feligresía para que fuesen usufructuados por el párroco de turno y que se denominaba "el iglesario". El iglesario de Rozavales, era muy rico.

Además, había feligresías matrices y otras anejas lo que significa que en algún momento una feligresía se había dividido en dos.

La complejidad era tal que en 1834 se decide llevar a cabo una reforma administrativa que es la que rige más o menos hoy en día.

LÍMITES SEGÚN EL CATASTRO DE ENSENADA
Iglesia de Rozavales-2WEB.jpg

Datos del Catastro de Ensenada extraídos del trabajo de Rosa Guntiñas Rodríguez: “La feligresía de Santa María de Rozavales a la luz del Catastro de Ensenada”

La feligresía está integrada en la Jurisdicción de Puebla perteneciente a Su Majestad (Dios le Guarde) “sin que conozca otros señoríos ni paguen por esta razón cosa alguna”.

Los vecinos de esta feligresía de señorío real, una excepción en el reino de Galicia, están exentos, pues, del pago de los llamados derechos señoriales y gozan de mayor autonomía pero, no del pago de los otros impuestos de carácter real y eclesiástico comunes al conjunto de las feligresías de la Tierra de Lemos y a todos los estamentos excepto el pago del servicio ordinario y extraordinario debido al rey sólo por el estamento no privilegiado o estado llano.

Demarcación

La feligresía tiene una superficie de ¼ de legua (1,3 Km.-- Legua castellana=5.572 m.)  de levante a poniente y lo mismo de norte a sur (1,3 Km.) que hacen en circunferencia 1 legua (5,5 Km=perímetro) que tardará en recorrerse “a pie” una hora y media.

Se trata, pues, de una pequeña feligresía de 1,69 Km2 que limita al levante (este) con Vilachá, poniente (oeste) con Villamarín, norte con Liñares (también lo hace con Sindrán) y sur con el coto de Frojende. División y demarcación que  “principiando” por el levante se inicia en la “Pena do Castelo” (“Peña del Castillo”), y sigue y baja al marco de la “Cruz de la Barreira” (Vilachá) bajando por el arroyo de “Forcadelas”  hasta “donde se junta con el del mismo nombre confinando por la parte sur con el de Frojende” y va subiendo al “Pico de los Siete” y en derechura a donde llaman “Os Rousos” confinando con Villamarín y sube por la cumbre del monte del “Pousadoiro” al “penedo de este nombre” confinando con Villamarín desde el marco de “Campelo” y de éste al de “Novas” desde donde sube, confinando por el norte con Liñares, al marco de la “Degolada” y por la cumbre de la sierra de la “Penela da ¿Paz?  o ¿Pal?”  va a dar y concluir en la “Pena do Castelo” que es la primera demarcación.

LÍMITES ACTUALES
Mapa Rozavales-IGN-2-WEB.jpg
Mapa Parroquia Rozavales-WEB.jpg
Límites parroquia
COMO LLEGAR A ROZAVALES (ROZABALES)
Como llegar a Rozavales-WEB.jpg

La carretera que lleva a Rozavales parte de Monforte de Lemos.

Si se está en el centro de la ciudad, se sube por la calle Roberto Bahamonde, al llegar a la Plaza del Piñeiro, (1) se coge la calle de la Estrella, se pasa el puente sobre la línea férrea y se continúa por la calle Muiños de Antelo hasta la calle Benito Viceto. (2) Se cruza ésta y se contInúa por la calle Malvarón.

Continuando por esta calle, se pasa por encima de (3) la carretera N-120 y se entra en la calle Viña Vella. Continuando por ella, en el Km 1 se llega a una bifurcación: (4) a la derecha se va hacia La Penela y a la izquierda hacia Vilachá. Se toma la carretera de Vilachá.

Se pasan Santa Mariña y Caneda y se llega en el Km 5,6 a la bifurcación (5) Vilachá-Villamarín, se continúa hacia Vilachá y al llegar al desvío hacia la Infesta en el Km 10,5 (6) según a donde se vaya se toma una dirección u otra.

Si se continúa hacia Vilachá se encuentra un nuevo desvío (7) hacia Rozavales, si se sigue hacia Vilachá aparece una bifurcación (8) Puebla-Vilachá. Se continúa hacia Vilachá y se encuentra el desvío (9) hacia Cacabelos.

Si se continúa hacia Vilachá se llega al desvío hacia Salgueiros y Costaneiro.

A lo largo de 2020 la Diputación de Lugo ha arreglado la carretera entre Caneda y Rozavales.

Arreglo de la carretera-WEB.jpg
Como Llegar
Enlace-2.jpg
bottom of page